Czy można się bezpiecznie opalać?
Nie ma „bezpiecznego” opalania się, ale nie oznacza to, że nie należy przebywać na słońcu, gdyż wszystkie ekstremalne zachowania są groźne dla zdrowia. Jednym słowem – z medycznego punktu widzenia zamierzonego opalania powinno się unikać, a pełne wystawianie się na słońce nie powinno przekraczać 10 minut w godzinach popołudniowych.
Chodzi nam głównie o to, aby nasza skóra nie zmieniała istotnie swojego koloru, a zwłaszcza, aby nie uległa oparzeniu słonecznemu (pamiętajmy, że najgroźniejsze są oparzenia słoneczne w dzieciństwie, kiedy nasza skóra jest szczególnie delikatna). Oczywiście sport na świeżym powietrzu jest samą przyjemnością, ale w stroju i po zastosowaniu kremów z protekcją UV. Należy unikać nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, szczególnie pomiędzy godziną 11 a 15, kiedy słońce świeci najintensywniej. I nie dotyczy to tylko miesięcy letnich, bowiem zachorowania na czerniaka i inne nowotwory złośliwe skóry są rozpoznawane w ciągu całego roku, a nie tylko latem, kiedy mamy odsłoniętą skórę. Wychodząc z domu, należy zadbać o odpowiednie ubranie ograniczające ekspozycję ciała na słońce oraz używanie kremów z filtrem, a także okularów przeciwsłonecznych.
Opalanie wiąże się z ekspozycją skóry na promieniowanie UV (ultrafioletowe), którego źródłem jest słońce lub lampa UV (w przypadku solarium). Ekspozycja na promieniowanie UV jest głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia nowotworów złośliwych skóry (raki, czerniak), ale także przyspiesza jej starzenie. Efekty te rosną wraz z łączną dawką promieniowania UV pochłoniętego przez skórę. Jak wspomniano, nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe zarówno naturalne, czyli promienie słoneczne, jak i sztuczne, emitowane przez solarium jest głównym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na czerniaka i innych nowotworów skóry (raka podstawnokomórkowego i raka kolczystokomórkowego), które są najczęstszymi nowotworami złośliwymi u osób rasy białej.
Warto także podkreślić, że nie ma nic takiego, jak „zdrowa” opalenizna. Nagromadzenie w skórze barwnika pod wpływem promieniowania UV jest objawem uszkodzenia skóry oraz próbą jej samoobrony. Opalenizna u osoby rasy białej ma własności filtra UV o wartości od 2 do 4, co do pewnego stopnia chroni głębsze warstwy skóry przed dalszym uszkodzeniem. Nie chroni jednak przed odległymi, negatywnymi skutkami ekspozycji na promieniowanie UV. Poza negatywnym wpływem na skórę, promieniowanie UV obniża także efektywność układu odpornościowego, co może sprzyjać infekcjom lub nasileniu przebiegu niektórych chorób – dość częste jest wystąpienie pod wpływem UV opryszczki wargowej u osób zakażonych wirusem opryszczki.
Należy również podkreślić, że wg opinii ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia, dla zsyntetyzowania w skórze odpowiedniej ilości witaminy D w miesiącach letnich (od kwietnia do września) wystarcza ekspozycja 5-15 min zwyczajowo odsłoniętej skóry (twarz, dłonie, przedramiona) 2-3 razy w tygodniu. Wyjątkiem mogą być osoby przebywające stale w pomieszczeniach (np. osoby starsze, przewlekle chore) a także osoby o silnej pigmentacji skóry, mieszkające na stałe w rejonach o niskim indeksie UV. Wyższa przyswajalność witaminy D3 pod pływem intensywnego słońca, jak uważało się wiele lat, wcale nie jest taka oczywista. Badanie przeprowadzone na 93 surferach z Hawajów, którzy średnio przebywali na intensywnym słońcu 23 godziny tygodniowo i nie stosowali kremów z filtrem wykazało, że mediana poziomu witaminy D3 wyniosła jedynie 30 ng/ml, a jedna czwarta miała ten poziom poniżej dolnej granicy normy. Okazuje się, że intensywne opalanie może nawet zmniejszać produkcję witaminy D. Poza tym promieniowanie UV obniża efektywność układu odpornościowego, co może sprzyjać infekcjom lub nasileniu przebiegu niektórych chorób.
A zatem, konieczność zapewnienia odpowiedniego stężenia witaminy D3 nie stanowi argumentu wspierającego intencjonalne opalanie lub ograniczenie ochrony skóry przed promieniowaniem UV. Odpowiedź jest więc prosta – lepiej stosować suplementację tej witaminy doustnie niż narażać niechronioną skórę na ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe.
Jak racjonalnie korzystać ze słońca
- Bezpośrednia ochrona skóry.
unikanie słońca w godzinach od godziny 10 do 16
zakładanie ubrania ochronnego, wliczając w to kapelusz, koszulki z rękawem, spodnie, okulary z filtrem UV.
używanie filtrów ochronnych na skórę, z faktorem SPF minimum 30, pamiętając o konieczności częstego nakładania kremów (co 2 godziny)
używanie filtrów o maksymalnym SPF w rejonach górskich i znacznie nasłonecznionych
- Unikanie solariów. Badania niezbicie dowodzą, że nie istnieją bezpieczne lampy a emitowane promieniowanie jest groźniejsze niż naturalne światło słoneczne.
- Badaj swoją skórę, obserwuj czy nie pojawiły się nowe znamiona. Poproś swojego lekarza lub zgłoś się do specjalisty chirurga-onkologa lub dermatologa raz w roku w celu dokładnego zbadania skóry. Częstsze badanie może być konieczne u osób będących w grupie o zwiększonym ryzyku. Dotyczy osób o jasnej karnacji, z włosami blond lub rudymi i niebieskimi oczami, u których łatwo dochodzi do oparzenia słonecznego oraz z zespołem znamion atypowych i po leczeniu nowotworu skóry.
Kiedy podejrzewać nowotwór skóry
Wczesne rozpoznanie czerniaka i innych nowotworów złośliwych skóry daje ponad 97% szans na całkowite wyleczenie. Czerniak jest jednym z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów, ponieważ rozwija się na powierzchni skóry, najczęściej na odsłoniętych częściach ciała. Może powstawać na skórze wcześniej niezmienionej lub w zakresie istniejących już znamion.
W ocenie, czy znamię jest łagodne czy złośliwe pomaga system ABCDE:
| A | Asymetryczny kształt (asymmetrical shape) | Łagodne znamiona są zazwyczaj owalne i symetryczne, dlatego niepokoić powinny znamiona o asymetrycznym kształcie |
| B | Nierówne brzegi (border irregularity) | Nieregularne, nierówne, ostro odgraniczone brzegi charakteryzują złośliwe znamiona, te łagodne mają z reguły łagodne i równe brzegi |
| C | Nierówny rozkład barwy (colour variability) | Zabarwienie czerniaka jest nierównomierne, w przeciwieństwie do znamienia niezłośliwego, które charakteryzuje równomierny rozkład barwy |
| D | Wielkość > 6m (diameter) | Średnica łagodnego znamienia zazwyczaj nie przekracza 5-6 mm, dlatego znamiona większe niż 6 mm powinny zostać zbadane |
| E | Zmiany kształtu, granic, barwy i wielkości (evolution) | Czerniak ulega zmianom w czasie – znamię zmienia kształt, rozkład zabarwienia, wielkość, uwypukla się. Łagodne znamiona pozostają niezmienne. |
Z podejrzanymi zmianami na skórze zgłaszamy się jedynie do dermatologów i chirurgów- onkologów, którzy wnikliwie i dokładnie obejrzą znamię za pomocą dermatoskopu lub wideodermatoskopu (to proste, szybkie i niebolesne rozpoznanie) i postawią rozpoznanie. Należy również pamiętać, że stuprocentowe rozpoznanie czerniaka można postawić jedynie po chirurgicznym usunięciu zmiany i przebadaniu jej przez histopatologa.
Prof. dr hab. med. Piotr Rutkowski
Zastępca Dyrektora NIO-PIB ds. Narodowej Strategii Onkologicznej i Badań klinicznych
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy
