Oprawa książki – #OdDeskiDoDeski

Mówi się, żeby: nie oceniać książki po okładce, jednak czy faktycznie nie ma ona żadnego znaczenia? W historii książki znajdziemy wiele przykładów świadczących o tym, jak ważnym elementem książki jest jej oprawa. Okładka, to nic innego jak zewnętrzna osłona bloku książki, która gwarantuje zachowanie stałej kolejności tekstu i zabezpiecza jej kompletność. Co ważne, stanowi podstawową, a czasami jedyną metodę ochronno – zabezpieczającą blok książki.

To ona izoluje ją od otoczenia, zabezpiecza przed urazami mechanicznymi. Najlepiej tę funkcję pełniły oprawy w czasach średniowiecza i renesansu. Ścisłe przyszycie składek do grubych sznurów, złączenie z drewnianymi okładzinami, obciągniecie grubą, naturalnie garbowaną skórą oraz zaopatrzenie w metalowe okucia i klamry, stanowiły trwałą ochronę przed kurzem i innymi zabrudzeniami. Chroniły przed działaniem światła oraz wnikaniem wilgoci.
Ciekawym i wyróżniającym elementem opraw jest jej dekoracyjność. Zarówno forma, jak i jej wygląd były przejawem inwencji introligatora. Jego umiejętność i pomysłowość zdobnicza była nieoceniona. Pomocna mu była w tym nie tylko znajomości obcych wzorów i technik, ale też dostępność materiałów i narzędzi. Udział w kształtowaniu formy oprawy miały także inne osoby: malarze dekorujący oprawy technikami malarskimi oraz rzemieślnicy, którzy sporządzali okucia, klamry, elementy jubilerskie albo całe okładziny złotnicze. Na wygląd oprawy książkowej mieli wpływ także właściciele książek. To oni, dostarczali wzory i szlachetne materiały, zlecali opatrzenie znakiem własnościowym (superekslibrisem). Dzięki temu powstawały ozdobne oprawy o wysokim poziomie artystycznym, wyznaczające styl obowiązujący w danej epoce.
Istnieje wiele klasyfikacji opraw książkowych. Według kryteriów formalnych różnicuje się je ze względu na rodzaj materiału, z którego zostały wykonane np. oprawy skórzane i półskórkowe, pergaminowe i półpergaminowe, płócienne i półpłócienne, mnisze oraz papierowe. Współcześnie klasyfikacja poligraficzna dzieli je na twarde, broszurowe i specjalne.
Poza tymi klasyfikacjami pozostają rozmaite odmiany technik wykonania i form opraw książkowych, m.in. historycznych. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje złotnicza – klejnotowa. Wykonana z płyt z metali szlachetnych, złota lub srebra. Ozdabiana cennymi tabliczkami, osadzanymi kamieniami szlachetnymi i półszlachetnymi, inkrustowana stanowiła kunsztowny wyrób jubilerski. Inne to: aksamitna, haftowana, sakwowa, łańcuchowa czy też kopertowa.
Oprawy książkowe o szczególnej wartości artystycznej stały się przedmiotem badań historyków sztuki. Służą jako źródło w badaniach księgoznawczych, przede wszystkim proweniencyjnych i nad księgozbiorami historycznymi.

(Muzeum Warmii i Mazur/fot. Łukasz Kulicki)