Kancjonał – eksponatem miesiąca listopada

Znaczenie słowa kancjonał wywodzi się od łacińskiego cantionale, znaczącego śpiew, zbiór pieśni liturgicznych i religijnych.

Kancjonałami nazywano księgi liturgiczne, którymi posługiwali się wyłącznie duchowni do połowy XVI wieku. Rozwój reformacji w kościele katolickim wiąże się ze zmianą funkcji kancjonałów. Ich odbiorcami stali się również zwykli wierni. Od tego momentu kancjonały wydawane były nie tylko w języku łacińskim, ale też w językach narodowych.
Kancjonał zaczął być wykorzystywany przez wyznawców w codziennych praktykach religijnych, pomagał w pielęgnowaniu wiary oraz uczył życia chrześcijańskiego.
Na ziemiach polskich historia kancjonałów rozpoczyna się wraz z wydaniem przez Jana Seklucjana Pieśni duchownych a nabożnych w 1547 roku w Królewcu. Był to pierwszy przekład polskiego śpiewnika zawierający zbiór trzydziestu pięciu pieśni. Ten rodzaj literatury religijnej oparty na wznowieniach dawnych śpiewników oraz składanie tekstów już znanych i łączeniu ich w nową całość przyniósł wiek XVII i XVIII. Były to najczęściej opracowania takich autorów jak: Franciszka Schnelboltza, Jana Maliny, Fryderyka Mortzfelda i Jerzego Skrodzkiego, Jana Wadecke, Wilhelma Tyszki z Jańsborka, Samuela Tschepiusa, ks. Andrzeja Schönflisgusa, Krzysztofa Haberkanta i Jerzego Wasiańskiego.
Prezentowany wolumin zatytułowany Kancyonał, to iest Księgi psalmow y pieśni duchownych […] : został wydany w Królewcu w 1742 roku przez Jana Henryka Hartunga (1699-1756). Przygotowany został w oparciu o kancjonał toruński z 1646 roku i zawiera pieśni m.in. F. Motzfelda, J. Skrodzkiego, J. Herbiniusa. Egzemplarz ten jest dziełem współoprawnym i zawiera jeszcze dwa stare druki zatytułowane : Publiczne modlitwy każdemu czasowi i potrzebom pospolitym służąc…. oraz Modlitwy chrześcijańskie…. wydane również w 1742 roku.
Teksty tych trzech dzieł wydrukowano na papierze ręcznie czerpanym zapatrzonym w filigrany w układzie jednoszpaltowym jednobarwną czcionką gotycką i łacińską antykwą. Druk dwubarwny czarno-czerwony zastosowano jedynie na karcie tytułowej kancjonału. Na uwagę zasługuje ilustracja miedziorytnicza wykonana przez Johanna Christopha Sysanga (1703-1757). Przed kartą tytułową dołączona została karta papieru ręcznie czerpanego z rękopiśmiennymi notatkami. Znajduje się tam również dedykacja od Jakuba Napieralskiego oraz pieczątka własnościowa Romualda Erzepkiego. Krawędzie kart bloku pierwotnie były złocone i delikatnie cyzelowane. Oprawa woluminów wykonana została ze skóry bydlęcej, garbowanej roślinnie. Trzy współoprawne stare druki zostały poddane konserwacji w 2011 roku. Autorem prac konserwatorskich i restauratorskich oraz dokumentacji jest dr Dorota Jutrzenka-Supryn – konserwator z Torunia.
Kancjonał będzie można podziwiać do końca listopada w gablocie w holu głównym naszego Muzeum – zapraszamy serdecznie.
#muzealnaprzystawka

(Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie)