Podsumowali projekt dot. rekultywacji Jeziora Skiertąg
W Morąskim Domu Kultury odbyła się konferencja prasowa dotycząca bioremediacji mikrobiologicznej jeziora Skiertąg, którą zorganizowano w ramach projektu „ Ochrona bioróżnorodności jeziora Skiertąg poprzez bioremediację mikrobiologiczną’.
Celem tego projektu jest poprawa jakości środowiska naturalnego i ochrona bioróżnorodności biologicznej, w tym powstrzymanie postępującej degradacji jeziora Skiertąg.
Gmina Morąg postawiła na ochronę bioróżnorodności jeziora Skiertąg poprzez bioremediację mikrobiologiczną. Dlatego został ogłoszony przetarg na wykonawcę tego zadania, które finansowane jest ze środków własnych gminy oraz Unii Europejskiej tj. Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020. Pierwsze prace rozpoczęły się w 2020 roku.
Informacja o rekultywacji: dr inż. Katarzyna Pikuła:
Na podstawie badań przeprowadzonych w 2019 stwierdzono, że Jeziora Skiertąg znajduje się w stanie zaawansowanej politrofii i należało do silnie zdegradowanych. Osiągniecie celów Ramowej Dyrektywy Wodnej UE, zakładającej uzyskanie co najmniej dobrego stanu ekologicznego, wymagało podjęcia celowych działań naprawczych. Jedynym racjonalnym rozwiązaniem, mającym na celu przywrócenie zbiornikowi jego funkcji użytkowych oraz rekreacyjnych, był zabieg rekultywacji. Ze względu na duże obciążenie materią organiczną uznano, że najlepszą i najbezpieczniejszą metodą będzie zastosowanie probiotechnologii z użyciem preparatów mikrobiologicznych. Wybór tej metody podyktowany był przede wszystkim koniecznością zabezpieczenia cennych walorów przyrodniczych zbiornika, w szczególności ptaków (ornitofauny). Podstawowym celem zabiegu było przywrócenie naturalnych procesów biologicznych w jeziorze zapewniając poprawne funkcjonowanie producentów (fitoplanktonu i roślinności wodnej makrofitowej) do konsumentów (zooplankton, zoobentos i ryby) oraz destruentów czyli mikroorganizmów toni wodnej i osadów. Celem głównym było przywrócenie utraconej w ekosystemie jeziora równowagi w obiegu materii.
Przed zabiegiem rekultywacji, zaburzenia stanu równowagi polegały na długotrwałych zakwitach fitoplanktonu, zdominowanych przez sinice oraz braku konsumentów nadmiernie produkowanej materii organicznej. Prowadziło to w konsekwencji do utraty stabilności ekosystemu i pojawiania się deficytów tlenowych przy dnie oraz występowania zjawiska „błędnego koła”. Polega ono na włączeniu do powtórnego obiegu nadmiaru biogenów, które nie uległy trwałemu zdeponowaniu w osadach dennych.
Wprowadzenie do wody jeziora preparatów mikrobiologicznych w postaci proszku rozpuszczanego w toni wodnej i tabletek pogrążających się w osadzie, zapewniło jednoczesne działanie preparatu zarówno w słupie wody jak i w osadach. Przed aplikacją preparatu, w warstwie naddenej obserwowano deficyty tlenu oraz wykształcenie się okresowej termokliny poniżej dwóch metrów głębokości. Zjawisko to miało dodatkowo wpływ na wyczerpywanie się tlenu przy dnie jeziora, do którego dochodziło pomimo niewielkiej głębokości tego akwenu. Kolejne dawki preparatu w roku 2020 i 2021 skutkowały zdecydowaną poprawą warunków tlenowych przy dnie i zanik formowania się okresowej termokliny. Obserwowane w trakcie badań wartości BZT5,wskazują na stopniowe obniżanie się zapotrzebowania tlenowego, co potwierdza notowaną poprawę warunków tlenowych w jeziorze. Dodatkowo obserwacje te potwierdza spadek obniżenie stężenia zredukowanej formy azotu mineralnego czyli amoniaku NH4. Obserwowano aż sześciokrotny spadek tej formy w stosunku do wartości przed rozpoczęciem aplikacji.
Pierwiastkiem decydującym i limitującym produkcję pierwotną w wodach Jeziora Skiertąg jest fosfor i głównie w postaci PO4. Forma ta jest najszybciej przyswajalną przez organizmy autotroficzne. W roku 2021 wczesną wiosną (drugi rok rekultywacji), wartości te były w granicach 0,010÷0,012 mg w litrze. Procesy towarzyszące aplikacji preparatu doprowadziły do niewielkiej regeneracji tej formy fosforu z osadów, jednak zjawisko to zostało już mocno ograniczone. Badania form fosforu w osadach potwierdziły wycofanie z obiegu i depozyt w osadach jeziornych olbrzymiego ładunku fosforu.
Analiza stanu ekologicznego wskazuje na stopniową poprawę warunków troficznych, którą obserwowano już w trakcie aplikacji. Z politrofii (2019) na początku monitorowania ekosystemu po stan niskiej eutrofii w roku 2021. Najlepiej ten stan pokazano na przykładzie redukcji liczebności fitoplanktonu w tym silnej redukcji liczebności sinic. Sama biomasa sinic, w trakcie zabiegu rekultywacji, spadła prawie czterokrotnie. W fitoplanktonie wzrosła bioróżnorodność, i zwiększyła się liczebność zielenic, sprzężnic i okrzemek. Podobnie wskaźniki zooplanktonowe, choć formalnie nie wymagane w ocenie stanu trofii jezior, okazały się niezwykle pomocne. Organizmy te, okazały się kluczowymi w wyjaśnianiu zjawisk prowadzących do pojawienia się nowej równowagi ekosystemu – równowagi zrównoważonej. Po aplikacji preparatu wskaźnik zooplanktonu wrotkowego ukazuje obecny stan jako niskiej eutrofii po mezotrofię. Pomimo wysokiej biomasy zooplanktonu, wskazującej na politrofiię, doszło do poprawy relacji pomiędzy drapieżnymi formami zooplanktonu a roślinożercami. To kolejny dowód na poprawę zależności troficznych w ekosystemie jeziora.
Osiągnięcia korzystnych zmian w funkcjonowaniu ekosystemu Jeziora Skiertąg potwierdzają badania zespołu mikroorganizmów tj. bakterioplanktonu i bakteriobentosu. Badania potwierdziły obniżanie się liczebności bakterii w toni wodnej i osadach. Również zaobserwowano spadek biomasy mikroorganizmów. Dzięki pojawieniu się prawidłowych struktur troficznych zmieniła się relacja między bakteriami decydującymi o obiegu materii w ekosystemie oraz żywiącymi się nimi drapieżnikami – zooplanktonem. Nadmiar bakterii, związany z wprowadzeniem preparatu do zbiornika doprowadził w początkowej fazie rekultywacji do ponadprzeciętnego wzrostu liczebności zooplanktonu, w szczególności wrotków planktonowych. W kolejnych miesiącach pojawia się oczekiwana równowaga. Zjawiskiem związanym z rozwojem mikroorganizmów była przemiana form fosforu w osadach. Zaobserwowano znaczny wzrost depozytu fosforu w osadach i to w formie stabilnej związanej ze związkami humusowymi, materią organiczną i mikroorganizmami. Można uznać, że depozyt fosforu w osadach jest trwałym zjawiskiem jednak uzależniony od wysokiego potencjałem redox i natlenienia strefy naddennej.
Pozytywne zjawiska obserwowane w wyniku zabiegu rekultywacji pozwolą
w najbliższej przyszłości na szersze korzystanie z zasobów wodnych Gminy Morąg. Trzeba jednak pamiętać, że trwałość poprawy w funkcjonowaniu ekosystemu zapewnią działania związane z ochroną strefy brzegowej jeziora i zabiegami ochronnymi w zlewni jeziora. Zabiegiem sprzyjającym trwałości osiągniętych efektów „naprawy ekosytemu” jest regulacja zespołu ichtiofauny w kierunku usunięcia nadmiaru gatunków planktonożernych wywierających silną presję na gatunki spasające fitoplankton. Trwałość uzyskanych efektów powinna być także kontrolowana, poprzez okresowe badania stanu jakości wód i osadów dennych.
(fot. prof. dr hab. inż. Tomasz Heese – przedstawiciel Politechniki Koszalińskiej/fot. dw)
Rozmieszenie stanowisk badawczychBiomasa fitoplanktonu Jeziora Skiertąg
